पुणे जिल्ह्यातील मावळ प्रांतात लोणावळा मध्ये ऐतिहासिक भाजे बुद्ध लेणी च्या जवळ असलेला ऐतिहासिक लोहगड किल्ल्यावर असलेल्या प्राचीन बुद्ध लेण्यांचा समूह आपणास पाहायला मिळतो. साधारण पणे इसवी सन पूर्व दुसऱ्या शतकाच्या उत्तरार्धात ह्या लेण्यांची  निर्मिती केली असावी. इथे सापडलेल्या शिलालेखावरून व  लेणी च्या बांधकामावरून या लेण्यांचा कालखंड सांगता येतो. लोहगडवाडी लेणी चा इतिहास : प्राचीन काळात महाराष्ट्रात सातवाहन सम्राटांचे आधिपत्य आपणास पाहायला मिळते. जवळ च असलेल्या विसापूर किल्ल्यावर वाशिष्टीपुत्र पुळूमावी यांच्या राज्यवर्षात  कोसिकीपुत्र वेन्हूदत्त याने पाण्याचे टाके दान दिल्याचा उल्लेख सापडतो. हा कोसिकी पुत्र वेन्हुदत्त वाशिष्टीपुत्र पुळूमावी याचा महारठी म्हणून काम करत असल्याचे समजून येते. तसेच भाजे लेणी मध्ये देखील त्याचा उल्लेख सापडतो त्याच बरोबर कार्ला  बुद्ध लेणी मध्ये हि वाशिष्टीपुत्र पुळूमावी याचा शिलालेख  आढळून येतो तर गौतमीपुत्र सातकर्णी याचा शिलालेख देखील कार्ला बुद्ध लेणी मध्ये सापडतो एकूण च मावळ प्रांताचे प्राचीन नावाचा उल्लेख हि याच ठिकाणी आपणास पाहायला मिळतो प्राचीन काळातील मामाडे आहार  म्हणजे आजचे  मावळ आणि याचा अधिकारी अमात्य असतो  प्राचीन काळी जनपद हे राजा राहत असलेले ठिकाण असे तर राष्ट हा नंतर चा विभाग आहे ज्यामध्ये अधिकारी हा राष्ट्रीक असे हा प्रदेश मोठा असल्याने भौगोलिकदृष्ट्या या प्रदेशावर लक्ष ठेवण्यासाठी अधिकारी नियुक्त केले जात असत यामध्ये राष्ट्रीक हा अधिकारी असे अशी रचना  हि सातवाहन   कालीन विभागीय प्रशासन  मध्ये पाहायला मिळते( सातवाहन कालीन महाराष्ट्र, मोरवंचीकर ) सातवाहन यांचा कालखंड इसवी सन पूर्व २३० ते इसवी सन २३० असा एकूण ४६० वर्षाचा कालखंड आहे. यामध्ये सातवाहनांचे ३० सम्राट होवून गेले आहेत. सातवाहन यांच्या प्रशासनातून  महाराष्ट्राचा एक नवा इतिहास शिलालेखांच्या माध्यमातून उजेडात  येतो. मावळ प्रांतात सातवाहन काळात बौद्ध धम्माचा प्रचार आणि प्रसार खूप मोठ्या प्रमाणावर झाल्याचे स्पष्ट दिसून येते मावळ प्रांतात असलेल्या लेण्या आणि अनेक  प्राचीन अवशेष आपणास सहज माहिती  होवून जातील असे आहेत. मावळ  चे आज तीन भाग आहेत आंदर मावळ नाणे मावळ आणि पवन मावळ यामध्ये आपणास जवळपास ३० पेक्षा जास्त लेणीचे  समूह सापडतात काही समूह मोठे आहेत तर काही अगदीच छोटे समूह आहेत परंतु मावळातील या खोऱ्यात बौद्ध धम्माचा प्रभाव किती मोठा होता याचे हे उत्तम उदाहरणे आहेत. भाजे लेणी च्या जवळ असलेला हा लोहगड  या किल्ल्यावर लेणी व पाण्याची टाकी निर्माण केल्याचे सर्वप्रथम आपणास पाहायला मिळते. लोहगड वाडी येथील हि लेणी बौद्ध काळात निर्माण झाल्याचे उदाहरण आहे. सातवाहन सम्राटांनी या महाराष्ट्रात लेण्यांची निर्मिती करून बौद्ध धम्माचा प्रचार आणि प्रसार करण्यासाठी  बौद्ध भिक्खुणा एक सुविधा निर्माण करून दिल्या वर्षावासाठी बौद्ध भिक्खुंच्या राहण्याची व्यवस्था म्हणजे  या लेण्या आहेत. पुढे लेण्यांचा वापर व्यापारी मार्गावर असल्याने व्यापारी लोकांच्या निवासासाठी देखील केला जावू लागला व  बौद्ध अध्ययनाचे केद्र देखील तयार झाले. लोहगड येथील लेणी हि याच काळातील लेणी आहेत. लोहगड येथे एकूण सात ते आठ लेणी समूह आहेत यामध्ये लोहगड तिकीट विंडो च्या अगदी वरच्या भागात महत्वाचा लेणी समूह आहे. जिथे आपणास शिलालेख  पाहायला मिळतो . सुरुवाती ला असलेले लेणे हे पूर्णपणे भग्न झालेले आहे  इसवी सन १७ व्या शतकात याचा वापर करण्यात आलेला आहे दगडाचे बांधकाम करून ह्या लेण्या चा  वापर  केलेला आपणास पाहायला मिळतो. इथल्या पाण्याच्या टाक्या किल्ल्यातील लोकांना पाणी पुरवण्याचे काम करत असलेल्याचे  स्पष्ट दिसून येते.